sexta-feira, 29 de maio de 2015

Lhéngua guarani i catalana

La quelor d'aquesta madrugada an la primabera brasileira nun deixa-me drumir i dou-me ganas d'atualizar-bos subre ls mius studos lhenguísticos.
Fai quaijeque dous anhos ando a studar l guarani, ũa lhéngua indígena de l'América de l Sul oufecial ne l Paraguai i falada por mais de 7 milhones de pessonas naquel paíç, para alhá de l'Argentina, Bolíbia i Brasil. Ye la percipal lhéngua indígena de l cuntinente i tamien oufecial ne l MERCOSUL. Fúrun ũa besita al Paraguai an 2013, para alhá de la chegada de bários paraguaios a la mie cidade para lhaboriar, que fazírun-me antressar-me por daprender esta lhéngua. Cunfesso-bos que ye la lhéngua mais çfícil qu'yá studei, i inda nun puosso mantener ũa cumbersa mui demorada an guarani. Mas puosso apersentar-bos un bocadico daquesta lhéngua tan antressante. L guarani ye ũa lhéngua aglutinante, ó seia, formada por prefixos i sufixos que júntan-se a ũa palabra para dar bários sentidos a las frases.

EISEMPLO (TECHAPYRÃ)
Las saudaçones (Maiteikuéra)

- Mba'éichapa neko'ẽ?
- Cumo amanheciste?

Mba'e = cousa, algo
icha = cumo
pa = sufixo d'anterrogaçon

ne = cunjugaçon de modo 'chendal' de l "tu" antes de palabras nasales
ko'ẽ = amanhecer

OUTRO EISEMPLO (AMBUE TECHAPYRÃ)
- Mba'éichapa nde pyhareve?
- Cumo stá la tue manhana?

- Mba'éichapa nde ka'aru?
- Cumo stá la tue tarde (hourário del almuorço)?

- Mba'éichapa nde asaje?
- Cumo stá l tou çcanso de l almuorço? (Cuido que l guarani ye la única lhéngua cun ũa saudaçon pa l hourário de l almuorço i l çcanso)

- Mba'éichapa nde/pende pyhare?
- Cumo stá la tue/buossa nuite?

La repuosta a aquestas preguntas puóden ser:
- Iporã, aguyje. / Ivai. / Iporãiterei. / Che che porã.
- Stá bien, oubrigado. / Stá mal. / Stá mui bien. / Stou bien.

L mais antressante nesta lhéngua ye que, quando an mirandés tenemos ls pronomes i preposiçones, an guarani eilhas son partículas que júntan-se a la palabra ouriginal i bai-se a anserir mais sufixos ó prefixos. Eisemplo:

kuaa - saber
reikuaa - tu sabes
reikuaase - tu quieres saber
reikuaave - tu sabes mais
reikuaaseve - tu quieres saber mais
reikuaasevérõ - se tu quejires saber mais
reikuaasevépa - quieres saber mais?

Esso es un pequeinho eisemplo de l que ando a studiar i daprender. Ah!, tamien estou a studiar l catalan. "Per això estic senza temps per el mirandès" (Por esso ando sien tiempo pa l mirandés).

Se quejires saber mais, screbe-me!
(Reikuaasevérõ, ehai chéve!)

quinta-feira, 7 de junho de 2012

La lhuita por ũa Bíblia ne l Griego Moderno


Puode ser surprendente saber qu'an la Grécia, ũa tierra a las bezes chamada de l brício de l pensamiento lhibre, la traduçon de la Bíblia pa la lhéngua de l pobo quemun ten sido motibo d’ũa lhuita lharga i dura. Mas quien resistirie a la porduçon d’ũa Bíblia nun griego fácele d’antender? Por quei alguien deseiarie ampedir esso?

Talbeç penses que ls que fálan griego son perbileijiados, porqu’ũa parte cunsidrable de las Scrituras Sagradas fui oureginalmente scrita an la lhéngua deilhes. L griego moderno, ne l antanto, ye mui çfrente de l griego ousado an la traduçon Septuaginta de las Scrituras Heibraicas i an las Scrituras Griegas Crestianas. An la rialidade, durante ls seis redadeiros seclos, pa la maiorie de las pessonas que fálan griego, l griego bíblico ten sido tan çcoincido cum’ũa lhéngua strangeira. Termos antigos fúrun sustituídos por palabras nuobas, i l bocabulairo, la gramática i la sintaxe demudórun.

Ũa coleçon de manuscritos griegos, cun datas zde l 3º al 16º seclo, cumporba que fizo-s’un sfuorço pa traduzir la Septuaginta pa l griego d’ũa época posterior. Ne l terceiro seclo, Gregoiro, bispo de Neocæsaræ, (c. 213-c. 270 EQ), traduziu l lhibro d’Eiclesiastes de la Septuaginta pa un griego mais simples. Ne l seclo 11, un judiu chamado Tobies ben Eiliezer, que bibie an la Macedónia, traduziu partes de l Pentateuco de la Septuaginta pa l griego de l die a die. El ousou até mesmo caráteles heibraicos an benefício de judius macedónios que só falában griego, mas lhíen la scrita heibraica. Un Pentateuco cumpleto desse tipo fui publicado an Custantinopla an 1547.

Algũa lhuç ne l meio de la scuridon

Açpuis que las regiones de lhéngua griega de l Ampério Bizantino caiérun sub l domínio outomano ne l seclo 15, la maior parte de l pobo eilhi quedou sien anstruçon. L’Eigreija Ourtodoxa, anque mui perbileijiada sub l Ampério Outomano, premitiu çcuidadamente que sou ganado se tornasse ũa classe de camponeses probes i sien anstruçon. L scritor griego Tomas Spelios comentou: «L oubjetibo sclusibo de l’Eigreija Ourtodoxa i de l sou sistema eiducatibo yera porteger sous quemungantes cuntra l assédio de la purpaganda slámica i católica-romana. An resultado d’esso, l’eiducaçon griega quedou un tanto tolhada.» An tal ambiente selumbriu, ls amantes de la Bíblia sentírun la necidade de dar als aflitos algun alíbio i cunsuolo por meio de l lhibro bíblico de ls Salmos. De 1543 a 1835, fúrun fazidas zuito traduçones de ls Salmos pa l griego de la época.

La purmeira traduçon griega de las Scrituras Griegas Crestianas dafeito fui fazida an 1630 por Mássimo Calipólites, un monge griego de Calípolis. Esso se dou sub la direçon i ls botos de Cirilo Lucáris, patriarca de Custantinopla, que prentendie reformar l’Eigreija Ourtodoxa. Assi i to, Lucáris tenie oupositores drento de l’eigreija, que nun aceitában nanhũa tentatiba de reforma, nien cuncordában cula traduçon de la Bíblia pa la lhéngua falada. El fui anforcado cumo traidor. Ne l antanto, an 1638, fúrun ampressos uns 1.500 eisemplares de la traduçon de Mássimo. Cumo reaçon a esta traduçon, 34 anhos açpuis, ũa assemblé ourtodoxa, rializada an Jerusalen, çclarou que las Scrituras «nun deberíen ser lhidas por qualquiera pessona, mas apenas por aqueilhes qu’eisaminában las cousas mais perfundas de l sprito açpuis de tenéren fazido ũa pesquisa apropiada». Esso seneficaba que las Scrituras debíen ser lhidas solamente puls saçardotes anstruídos.

An 1703, Çarafin, un monge griego de la ilha de Lhesbos, tentou publicar an Lhondres ũa rebison de la traduçon de Mássimo. Quando falhórun las pormessas d’ajuda fenanceira de la corte anglesa, el amprimiu la rebison ousando sou própio denheiro. Nun prólogo einérgico, Çarafin salientou la necidade de «todo crestiano deboto» lher la Bíblia, i acusou l alto saçardócio de «querer ancubrir sou malo cumportamiento por deixar l pobo an eignoráncia». Cum’yera de sperar, ls oupositores ourtodoxos mandórun prendé-lo an la Rússia i eisilórun-le an la Sibéria, adonde morriu, an 1735.

Cumentando la grande fame spritual de ls que falában griego durante aquel tiempo, un saçardote griego fizo l seguiente cumentairo a respeito dua rebison posterior de la traduçon de Mássimo: «Ls griegos recebírun esta Bíblia Sagrada i outras cun amor i grande anseio. I lhérun-la. Sentírun l minguado de la delor ne l sou íntemo, i sue fé an Dius . . . reabibou.» Ne l antanto, sous lhíderes sprituales temíen que, se l pobo chegasse a antender la Bíblia, esso sponerie las créncias i ls atos antibíblicos de ls saçardotes. Por esso, an 1823, i nuobamente an 1836, l patriarcado de Custantinopla eimitiu un eidito pa se queimáren todas essas traduçones de la Bíblia.

Un tradutor curjidoso

Nesse contesto d’ouposiçon faroç i d’anseio pul coincimiento bíblico, surgiu ũa pessona que se subressaliu i que irie zampeinhar un papel amportante an la traduçon de la Bíblia pa l griego moderno. Essa pessona curjidosa fui Neófitos Vamvas, un notable lhenguista i afamado eirudito bíblico, giralmente cunsidrado cum’un de ls «Anstrutores de la Naçon».

Vamvas antendie claramente que l’Eigreija Ourtodoxa yera culpada pul’eignoráncia spritual de l pobo. El acraditaba firmemente que, pa çpertar la spritualidade de l pobo, yera neçairo traduzir la Bíblia pa l griego falado an la época. An 1831, cul’ajuda d’outros eiruditos, el ampeçou a traduzir la Bíblia pa l griego lhiterairo. Sue traduçon cumpleta fui publicada an 1850. Ũa beç que l’Eigreija Ourtodoxa Griega nun l apoiaba, el colaborou cula Sociadade Bíblica Británica i Strangeira an la publicaçon i çtribuiçon de la sue traduçon. L’eigreija l chamou de «protestante», i el lhougo biu-se marginalizado.

La traduçon de Vamvas tubo cumo base la King James Version (Berson Rei Jaime) i hardou las deficiéncias desta berson, resultantes de l’eirudiçon bíblica i de l coincimiento lhenguístico lhemitados daqueilha época. Ne l antanto, por muitos anhos, eilha fui l que mais s’acercaba d’ũa Bíblia ne l griego moderno çponible a las pessonas. Ye antressante notar qu’eilha anclui quatro bezes l Nome personal de Dius an la forma «Ieová». — Génesis 22:14; Éisodo 6:3; 17:15; Juízes 6:24.

Qual fui la reaçon giral de l pobo a essa i a outras bersones de la Bíblia qu’yéran mais fáceles d’antender? Fui mui faborable! Nun nabiu acerca d’ũa ilha griega, un colportor da Sociadade Bíblica Británica fui «tan assediado por barcos chenos de ninos que benírun oubtener [Bíblias], qu’el biu-s’oubrigado . . . a mandar l capitan seguir adelantre», pa nun perder to l sou stoque nun solo lugar! Mas ls oupositores nun stában a drumir.

Ls saçardotes ourtodoxos adbertírun las pessonas cuntra tales traduçones. Por eisemplo, an la cidade d’Atenas, Bíblias fúrun confiscadas. An 1833, l bispo ourtodoxo de Creta queimou ls «Nuobos Teçtamientos» qu’ancuntrou nun mosteiro. Un eisemplar fui scundido por un saçardote, i l pobo an las aldés bezinas scundiu sous eisemplates até que bispo deixou la ilha.

Alguns anhos mais tarde, an la ilha de Corfu, essa traduçon de la Bíblia por Vamvas fui proibida pula Santa Assemblé de l’Eigreija Ourtodoxa Griega. Sue benda fui proibida i ls eisemplares eisistentes fúrun çtruídos. An las ilhas Quius, Siros i Mícone, l’houstilidade de l clero lhocal lhebou a la queima de Bíblias. Mas la supresson de la traduçon de la Bíblia nun parou por ende.


Algũas traduçones pa l griego falado:
Salmos ampressos an: (1) 1828, por Eilárion, (2) 1832, por Vamvas, (3) 1643, por Juliano. “Bielho Teçtamiento” ampresso an: (4) 1840, por Vamvas.



Ũa reina s’antressa pula Bíblia

Durante a década de 1870, la Reina Olga de la Grécia dou-se cuonta de que l pobo griego an giral inda tenie pouco coincimiento de la Bíblia. A pensar que l coincimiento de las Scrituras darie cunsuolo i rebigoramiento a la naçon, eilha fizo ampeinhos pa que la Bíblia fusse traduzida nũa lhenguaige mais simples que la berson de Vamvas.

Stroufecialmente, l arcebispo d’Atenas i l encargado de la Santa Assemblé, Procópiu, ancentibórun la reina nesta misson. Quand’eilha requeriu de la Santa Assemblé l’aporbaçon oufecial, ne l antanto, l pedido fui rechaçado. Mas eilha persistiu, fazendo un nuobo requerimiento, que tamien fui recusado, an 1899. Assi i to, eilha decidiu publicar ũa eidiçon lhemitada a la própia custa. Esso acunteciu an 1900.

Oupositores antolerantes

An 1901, The Acropolis, un afamado jornal ateniense, publicou l Eibangeilho de Matius que fura traduzido pa l griego demótico por Alexander Pallis, un tradutor que trabalhaba an Liverpool, an l’Anglaterra. L motibo apariente de Pallis i de sous cumpanheiros yera ‹eiducar ls griegos› i «ajudar la naçon a recuperar-se» de l minguado.

Studantes de la teologie ourtodoxa i sous porsores chamórun essa berson de «ridicularizaçon de las relicas mais baliosas de la naçon», ũa oufénsia als Scritos Sagrados. L Patriarca Joaquin III, de Custantinopla, eimitiu un decumiento zaporbando la berson. La cuntrobérsia assumiu dimensones políticas i fui ousada de forma tuorta puls grupos políticos ribales.

Ũa parte anfluente de l’amprensa ateniense ampeçou a atacar la traduçon de Pallis, chamando sous apocadores de «atius», «traidores», i «agientes de poténcias strangeiras» ampeinhados an zestablizar la sociadade griega. De 5 a 8 de Nobembre de 1901, a las afuitaçones d’eilemientos ultracunserbadores de l’Eigreija Ourtodoxa Griega, studantes cousórun çtúrbios an Atenas. Atacórun ls scritoiros de l jornal The Acropolis, marchórun cuntra l palácio, ambadírun l’Ounibersidade d’Atenas i eisigírun que l goberno salisse de l poder. Ne l cúmio de ls çtúrbios, uito pessonas fúrun muortas an lhuitas cul eisército. Ne l dia posterior, l rei eisigiu la salida de l Arcebispo Procópiu, i dous dies açpuis, to l scritoiro saliu de l poder.

Un més açpuis, ls studantes fazírun nuobas manifestaçones i queimórun an público un eisemplar de la traduçon de Pallis. Eimitírun ũa resoluçon cuntra la çtribuiçon de la traduçon i eisigírun ũa peniténcia dura de qualquiera tentatiba nesse sentido ne l feturo. Esto serbiu de çculpa pa proibir l uso de qualquiera berson griega moderna de la Bíblia. Un momiento rialmente terrible!

«La çclaraçon de Jeobá permanece pa siempre»

La proibiçon de l uso de la Bíblia ne l griego moderno fui rebogada an 1924. Zd’anton, l’Eigreija Ourtodoxa Griega ten sufrido ũa derrota total ne ls sous sfuorços d’ampedir que l pobo tubisse la Bíblia. Neste meio tiempo, las Teçtemunhas de Jeobá pormobérun l’eiducaçon bíblica an la Grécia, assi cumo fazírun an muitos outros países. Zde 1905, eilhas ténen ousado la traduçon de Vamvas p’ajudar milhares de pessonas de lhéngua griega a oubtener coincimiento de la berdade bíblica.

Ne l passar de ls anhos, muitos eiruditos i porsores ténen feito sfuorços agabables pa producir ũa Bíblia ne l griego moderno. Atualmente, hai pori 30 bersones de la Bíblia cumpleta ó de partes deilha, que puóden ser lhidas ne l griego quemun. Ũa berdadeira joia antr’eilhas ye la berson Traduçon de l Nuobo Mundo de las Scrituras Sagradas, publicada an 1997 an benefício de 16 milhones de pessonas an to l mundo que fálan griego. Porduzida pulas Teçtemunhas de Jeobá, esta traduçon berte la Palabra de Dius dun modo fácele de lher i de cumprender, seguindo fielmente l ouriginal.

La lhuita pa tener-se la Bíblia ne l griego moderno çtaca un fator amportante. Andica claramente que, a pesar de ls sfuorços agresivos d’houmanos, «la çclaraçon de Jeobá permanece pa siempre». — 1 Pedro 1:25


FUONTE: http://www.watchtower.org/t/20021115/article_01.htm

segunda-feira, 9 de abril de 2012

POR ANQUANTO

Demudórun las staçones
I nada demudou
Mas you sei qu'algua cousa acunteciu
Stá tudo assi tan çfrente
Lhembras-te quando nós chegamos un die a acraditar
Que tudo yera pa siempre sien saber
Que l ‹pa siempre› siempre tremina?
Mas nada cunseguirá demudar l que quedou
Quando pienso an alguien, solo pienso an ti
Dende anton stamos bien
Mesmo cun tantos motibos pa deixar tudo cumo stá
Nien zistir nien tentar
Agora tanto faç
Stamos a buoltar a la casa
(Renato Russo)

terça-feira, 13 de dezembro de 2011

Un die, ũa pequeinha brecha aparciu nun casulho i un home quedou a ousserbar l sfuorço de la paxarina pa fazer l sou cuorpo passar pulhi i oubtener la lhiberdade.

Por un sfergante, eilha parou, aparentemente sien fuorças pa cuntinar.

Anton, l home decidiu ajudar i, c'ũa tejeira, cortou delicadamente l casulho.

La paxarina saliu facelemente. Mas sou cuorpo yera pequeinho i tenie las alas amassadas.

L home cuntinou a ousserbar la paxarina puis speraba qu'a qualquiera momiento sues alas s'abriríen i eilha ampeçarie a bolar!

L home, qu'an sue gentileza i buntade d'ajudar, nun antendiu que l casulho apertado i l sfuorço yéran neçairos pa la paixarina bencir essa çficuldade.
Yera l zafio de la naturaleza pa mantené-la biba. L sou cuorpo se fuortalecerie i eilha starie pronta i dreita pa bolar ũa beç que se lhibertasse de l casulho.

Algũas bezes, l sfuorço ye tudo l que necitamos an la bida. Se Dius mos premitisse passar la bida sien oustaclos, nun seríemos cumo somos hoije. La fuorça ben de las çficuldades; la sabedorie, de ls porblemas que tenemos que resolber; la prosperidade, de ls miolhos, i musclos pa trabalhar.
La coraige ben de l peligro pa bencir i, a las bezes, questionamos: ‹Nun recebi nada de l que roguei a Dius!› Mas, an la berdade, recebimos tudo que necitamos. I nun mos damos cuonta.

(Outor çcoincido)

segunda-feira, 5 de dezembro de 2011

LA PAÇ

La paç qu'hoije bibe ne l miu peito ye tan çfrente daqueilha qu'un die cuidei de tener. Quando somos jóbenes, menos sprientes, cuidamos que la paç ye siléncio, çcáncio, ũa bida sien porblemas, sien stresse.

Ne l antanto, l tiempo fai-mos antender que paç tamien ye mobimiento, ye trabalho, ye fé, spráncia, cunciéncia de la misson cumprida, certeza de que, al menos, tentamos fazer l melhor.

Paç ye l sonido de l riico que passa, de ls paixaricos que bénen a dezir buon die, de ls ninos que gáien nun die de sol. Tener paç ye suonhar çperto, permanecer quedo an meio ao çcunsuolo i l'agitaçon.

Tener paç ye nun tener bergonha de sunrir, de chorar, de rogar, d'agradecer. Tener paç ye tener fuorça pa cuntinar mesmo quando muitos dízen-te pa buoltar, mas algo mais fuorte, drento de ti, diç qu'ye neçairo cuntinar a caminar palantre.

Lhebar la paç ye muitas bezes lhebar alegrie, cunsuolo, mas outras tantas ye tamien debidir, çcutir, buscar nuobos modos de ber la bida, nuobas berdades, nuobos caminos.

Buscar la paç ye lhuitar siempre pul amor, mantener alma i coraçon lhebes, andependente daqueilho que l mundo apersenta al tou alredror.

Que la paç, la berdadeira paç, puoda fazer siempre morada an nuossos lhares, an nuossas bidas, an nuossos caminos.

quarta-feira, 9 de novembro de 2011

BEZINAS

Dues bezinas bibíen an son de guerra. Nun podíen s'ancuntrar qu'ampeçában a peleiar. Un cierto die, la tie Marie çcubriu l berdadeiro balor de l'amizade i resolbiu qu'iba a fazer las pazes cula tie Clotilde. Lhougo açpuis, quando s'ancuntrórun, mui houmildemente, dixo tie Marie:
- Mie querida Clotilde, yá stamos nesse cunflito fai anhos, sien nanhun motibo. Bamos a treminar cun esso i fazer las pazes.
Tie Clotilde stranhou l'atitude de la bielha ribal i dixo qu'iba a pensar. I maquinou:
- Essa Marie stá-m'ambudar pul paleio. Debe star-m'a purparar algo malo. Bou-le a ambiar ũa perpinha i ber la sue reaçon.
Purparon anton la tie Clotilde un colheiro c'ũa guapa fuolha a amouchar, mas drento del staba cheno de stierco de baca.
- Adoraba ber la cara de la Marie quando recebir essa «marabilhosa» perpinha -, pensou eilha.
I ourdenou que la criada lhebasse la perpinha an la casa de la ribal, c'un belhete a dezir: «La tue perpuosta de paç stá aceita».
Alguns dies açpuis d'esso, la tie Clotilde abre la puorta de la casa i bei un guapo colheiro tamien c'ũa fuolha a amouchar. Eilha pensou:
- Ye la bingáncia daqueilha anojosa! L quei será qu'eilha fizo?
La tie Clotilde tubo ũa surpresa quando abriu l colheiro i biu qu'el staba cheno de las mais guapas flores que poderíen eisistir. I lhiu un guapo belhete:
«Estas flores you oufreço-te an porba de la mie amizade. Eilhas fúrun cultibadas cul stierco qu'ambieste-me, i que fui un eicelente adubo pa l miu jardin.»

LHIÇON: «Solo podemos dar aqueilho que tenemos.»

terça-feira, 1 de novembro de 2011

Cuncurso "Take a View" de fotografies de paisaiges de l Reino Ounido

Ne l Reino Ounido, hai un cuncurso de fotografies de las paisaiges i puntos turísticos de l Reino. Astanho, las fotos yá fúrun scuolhidas i publicadas.

Queda ende ũa eideia pa ls mirandeses: un cuncurso culas melhores fotografies de l praino mirandés. Serie ũa forma de dibulgar la region, las paisaiges, l modo de bida, la cultura i, claro, la lhéngua mirandesa ne l paíç i an l'Ouropa, i quiçás ne l mundo!

Bei adelantre las fotos:

Termienta d'ambierno an la Baía de Rocquaine, Guernsey

 Baía Oeste, Dorset, Inglaterra

Campo de lhabanda, cundado de Hertfordshire, Anglaterra

Casa a l'ourielha de l riu Tay, Scócia

Castielho de Bamburgh, Northumberland

Rocos an Cumbria, Anglaterra

Donhead St. Andrew, Wiltshire, Anglaterra

FOTO BINCEDORA: Campo cungelado cun arbles, Scócia

MENSON HONROSA: Floresta an Co Antrim, Eirlanda de l Norte

Hastings, condado de East Sussex, Anglaterra

Lhago Knapps, Bridge of Weir, Scócia

Llyn Padarn, Snowdonia, Paíç de Goules

Puonte Humber, East Yorkshire, Anglaterra

Puonte subre l riu Braan, Perthshire, Scócia

Tarn Hows, Cumbria, Anglaterra